Otomatik Piyasa Yapıcılar (AMM'ler): Nedir ve Nasıl Çalışır?
Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM), merkeziyetsiz borsaların (DEX'ler) önemli bir bileşenini oluşturan algoritmik bir işlem eşleştirme sistemidir.
AMM'ler, DEX kullanıcılarının üçüncü bir tarafa ihtiyaç duymadan birbirleriyle işlem yapmalarını sağlamak için matematiksel formüllerden yararlanır. Varlık fiyatlarından likiditeye kadar her şey otomatik olarak kontrol edilir ve yürütülür.
Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) Nedir?
Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) esasında geleneksel bir kripto para borsasının merkezi emir defterinin merkeziyetsiz bir eşdeğeridir.
"Eski" kripto işlem platformlarında, emir defteri işlemcilerin varlık likiditesine genel bir bakış sunar, yani bir varlığın ne kadarının bulunduğuna ve fiyatının ne olduğuna gibi. İşlemler, her iki tarafın da söz konusu borsanın kullanım şartlarına uymasına veya istedikleri işlemi tamamlamalarına "izin verilmesine" tabi olarak, likidite koşullarına dayanarak gerçekleştirilir.
Merkeziyetsiz borsalar bu merkezi altyapıya sahip değildir ve açık erişimlidir — amaçları veya hedefleri ne olursa olsun herkes bunları kullanabilir. Merkeziyetsiz işlem ekosistemleri, keyfi karar verme sürecinden arındırılmış bir altyapı gerektirir ve AMM'lerin devreye girdiği yer burasıdır.
AMM, borsa işlevselliğinin bir parçası olarak insan kontrollü operasyonları devralır; algoritma işlemleri eşleştirir, likiditeyi izler ve nihayetinde — mantıklı bir şekilde — mevcut likidite koşulları altında belirli bir ticaretin mümkün olup olmadığını değerlendirir.
AMM'ler farklı tiplerde gelir, bazıları pratik nedenler doğrultusunda diğerlerinden çok daha popülerdir. Merkeziyetsiz borsalar (DEX'ler) ve diğer önemli özellikleri ve bunlarla nasıl işlem yapılacağı hakkında daha fazla bilgi edinmek için, TabTrader Academy makalesine buradan göz atın.
Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) Nasıl Çalışır?
Bir AMM, adından da anlaşılacağı gibi, akıllı sözleşmelerde yazılı sabit matematiksel kurallar uyarınca bir kripto borsasında otomatik işlem eşleştirmesini kolaylaştırır.
Akıllı sözleşmeleri kurcalamak mümkün olmadığı için bu matematiksel koşulların her iki tarafça da yerine getirilmesi koşuluyla bu işlemler yürütülecektir.
Yatırımcıların kendilerinin ilgili fiyat seviyelerinde likidite sağladığı bir emir defteri yerine, algoritma bunu yapar. Yatırımcılar likidite sağlar ve bu nedenle likidite sağlayıcıları olarak bilinirken, AMM varlık fiyatlandırmasını her bir tokenin ne kadarının mevcut olduğuna göre belirler.
Bir DEX'in işlem akışını nasıl ele aldığı ve istikrarı nasıl koruduğu, AMM tarafından kullanılan algoritmaya bağlıdır. Bunlar farklı şekillerde gelir ancak sabit ürün otomatik piyasa yapıcısı (CPMM) olarak adlandırılan türü en yaygın olanıdır.
Bununla birlikte, bir DEX'in AMM'sinin kalbinde hangi denklemin bulunduğuna bakılmaksızın, istikrar için gerekli olan belirlenmiş matematiksel formüle uyacaktır. Örneğin CPMM söz konusu olduğunda bu formül, toplam A varlığı tokeni ile toplam B varlığı tokeninin çarpımının her zaman sabit olmasını sağlayacak şekilde tasarlanmıştır.
Bu mekanizma böylece varlık fiyatlandırmasını arz ve talebin temel ilkesine göre belirler.
AMM'lerde Likidite Havuzlarının ve Likidite Sağlayıcılarının Rolü
Bir işlemci bir DEX kullandığında, bir tokeni diğeriyle takas etmenin tam mekanizması, geleneksel merkezi borsalarınkinden kayda değer bir şekilde farklıdır.
AMM, işlemlerin eşleştirilmesinden sorumludur ve bu nedenle bir işlemci DEX akıllı sözleşmesiyle etkileşime girdiğinde, AMM'nin izlediği mevcut likiditeyi değiştirir. Bu nedenle bir işlemci yürütme sırasında likidite sağlayıcısı olarak bilinir.
Likidite sağlayıcıları, DEX'teki tokenlerin genel kullanılabilirliğine katkıda bulunur ve ortak katkıları likidite havuzunu oluşturur. Likidite ne kadar yüksek olursa, herhangi bir borsa için o kadar iyidir ve likidite sağlayıcıları, getiri toplama gibi faaliyetlerin bir parçası olarak ödüllerle etkileşime girmeye teşvik edilir.
Likidite sağlayıcıları sorunsuz DEX operasyonu sağlamak için gereklidir ve düşük likidite, bir işlemcinin kayma ile karşılaşma riski yaratır — yani bir işlemin beklenen fiyatı ile nihai tamamlanma fiyatı arasında gözle görülür bir fark.
Ayrıca, belirli bir DEX'teki bir tokenin fiyatının genel piyasadan oldukça farklı olduğunu fark edebilen arbitraj işlemcileri için fırsatlar yaratır. Bununla birlikte, pratikte, popüler DEX'ler büyük tokenler için doğru fiyatlandırma sunar çünkü deneyimli işlemciler onları tesadüfi fiyat tutarsızlıkları için izler ve arbitraj kazançları sağlamak için takas ederler, böylece fiyat normale döner.
Kötü niyetli aktörler, bir mağdurun DEX işleminin nihayetinde ne kadar kazançlı olduğunu manipüle etmek için likidite durumlarından yararlanabilir. Daha fazla bilgi için, TabTrader Academy makalesini buradan okuyun.
AMM'lerde Getiri Toplama Fırsatları
DEX'lerin yalnızca işlem yapmaktan farklı yönleri de var. Kullanıcılar platformlara ödünç olarak likidite verebilir ve getiri olarak bilinen ödüller kazanabilirler.
Pratikte birçok yatırımcı çeşitli projelere her yerde likidite sağlayarak potansiyel getiriyi en üst düzeye çıkarmaya çalışmaktadır ve bu unsurlara getiri toplayıcıları adı verilir.
Getiri toplayıcılığı, merkeziyetsiz finans (DeFi) genelinde popülerdir. Örneğin bir DEX'e likidite stake etmek, likidite sağlayıcısını oluşturulmasına yardımcı oldukları likidite havuzunun küçük bir kısmının sahipliğini temsil eden bir token ile ödüllendirebilir. Bu, zaman içerisinde kâr vaat eder çünkü işlemlerden alınan DEX ücretleri — AMM'ler sayesinde mümkündür — likidite havuzunu büyütür ve likidite sağlayıcıları için somut kazançlar sunar.
Bununla birlikte, farklı likidite havuzları farklı yatırım getirileri sunabilir, bu nedenle getiri toplayıcıları yukarıdaki mekanizma aracılığıyla getirilerini artırmak için likiditeyi farklı varlıklar arasında hareket ettirirler.
Getiri toplayıcılığının sonraki adımı, likidite sağlayıcılarının aynı anda hem token hem de faiz kazanmaya başlamasıyla geldi. Bu tokenlerin değeri, daha fazla likidite sağlandıkça arttı ve daha güvenilir DEX likiditesini teşvik etti.
Buna getiri madenciliği adı verilir, adını artan likidite taahhütleriyle daha fazla tokenin ortaya çıkmasından alır.
Farklı Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) Modelleri Nelerdir?
Tüm AMM'ler eşit yaratılmamıştır ancak DEX'ler ilgi topladıkça tercih edilen modeller hızla ortaya çıkmıştır.
Her biri likidite havuzlarının bütünlüğünü korumaktan sorumlu farklı bir formüle sahip üç temel AMM türü vardır. Bunlar sabit ürün (CPMM), sabit toplam (CSMM) ve sabit ortalamadır (CMMM). Balancer gibi bazı projeler bunların bir karışımını kullanır ve bu nedenle hibrit AMM'ler olarak bilinirler.
AMM türlerinin farklı özelliklerini keşfetmek için okumaya devam edin.
Sabit Ürün Otomatik Piyasa Yapıcı (CPMM)
İki varlık arasında DEX emir yönetimi için açık ara en popüler seçenek Sabit Ürün Piyasa Yapıcıdır (CPMM).
CPMM, iki varlık arasındaki işlemlerin otomatik olarak yapılmasına izin verir ve fiyatlar klasik arz ve talebin bir fonksiyonu olarak kararlaştırılır.
Bunu matematiksel bir formül kullanarak yapar: X*Y=K. Burada, A varlığı ve B varlığının ürünü sabit kalmalıdır, adını da buradan alır: her zaman sabit toplam varlık envanteri bulunmalıdır.
X*Y=K, herhangi bir varlığın birim başına fiyatının, söz konusu varlığın ne kadarının mevcut olduğuna veya ne kadar likidite olduğuna bağlı olarak dalgalanmasına izin verir. Bir işlemci A varlığını B varlığıyla takas etmek için getirirse, A varlığı eskisinden daha ucuza ve B varlığına göre daha pahalıya mal olmaya başlayacaktır.
Bu mekanizma, likiditenin mevcut kalmasını sağlama konusunda ek bir avantaja sahiptir — değişen sadece ona erişmek için gereken fiyattır.
Sabit Toplam Otomatik Piyasa Yapıcı (CSMM)
Nadiren kullanılan bir AMM algoritması, likiditeyi ince bir şekilde farklı bir formül kullanarak işleyen sabit toplamdır: X+Y=K.
Burada, sabit olan şey basitçe varlık A artı varlık B'nin toplamıdır. Bunun likiditenin kendisi üzerindeki etkisinden dolayı sorunlar ortaya çıkar — iki varlık aynı değilse, arbitraj işlemcilerinin elinde bir varlığın kaybolan likiditesine karşı bir savunma yoktur.
Sabit Ortalama Otomatik Piyasa Yapıcı (CMMM)
Sabit Ortalama Otomatik Piyasa Yapıcı (CMMM), ikiden fazla varlık arasındaki işlemleri yürütmek için kullanılan bir AMM türüdür.
Burada, likidite havuzundaki tüm varlıkların geometrik ortalaması, sabit K'yı oluşturur ve her birinin bir CPMM'de olduğu gibi likidite koşullarına göre fiyatlandırılmasını sağlar.
Örnek olarak, likidite havuzunda üç varlık varsa, CMMM için matematiksel denklem (X*Y*Z)^(⅓)=K olacaktır.
CMMM işlevselliği yararlıdır ancak yine de işlemcileri kayma riski ile karşı karşıya bırakır — yani bir DEX kullanırken yaşanan fiyat tutarsızlıkları — ve AMM'lerin sonraki enkarnasyonları bunu çözmeye çalışmıştır. Çözüm, hibrit AMM olarak adlandırılan bir AMM üretmek için AMM türlerinin bir kısmının veya tamamının elemanlarını dahil etmek olmuştur.
Hibrit AMM'ye bir örnek, göreceli değerin 1:1 olduğu varlıklar olan stablecoin işlemlerini yönetmek için CPMM ve CSMM'nin bir kombinasyonunu kullanan Curve'dir.
Sözün Özü
Otomatik piyasa yapıcılar, merkeziyetsiz borsanın kalbinde yer alır ve DeFi token takasları için gerekli altyapıyı oluşturur.
AMM'ler, değiştirilemeyen matematiksel denklemleri kullanarak tüm piyasaları oluşturma ve ele alma konusunda benzersiz bir yeteneğe sahiptir. Bu, ticarete uygunluğu kanıtlamak için bireysel kullanımın gerekli olmadığı DEX işlemlerinin bel kemiğini oluşturur.
Bir AMM, farklı denklemlerle farklı şekillerde çalışabilir ve bazı DEX'ler token takaslarını işlemek için hibrit modeller kullanır.
Belirli bir AMM'nin diğerinden "daha iyi" olup olmadığı, basit matematiğin ötesinde, büyük ölçüde konuşlandırıldığı platformun doğasına bağlıdır. Bazı DEX platformları belirli kullanım durumlarına hitap ederken, bazıları kitlesel çekicilik için tasarlanmıştır.
Ne olursa olsun, AMM'ler, keyfi sınırlar veya üçüncü taraflarca belirlenen "şartlar ve koşullar" olmadan, istedikleri gibi ve istedikleri zaman işlem yapmak isteyen kripto işlemcileri için önemli bir sorunu çözüyor.
DeFi'deki her şey gibi, bu alan da sürekli olarak gelişiyor, zaten sektörün bugünkü hali DEX'in ilk günlerinden ve AMM'nin ilk örneklerinden oldukça farklı bir durumda. Bununla birlikte, AMM'ler mükemmel olmayabilir ve sabit toplamlı AMM'ler gibi bazıları, likidite kontrolünü kaybetme ihtimali nedeniyle nadiren bağımsız bir çözüm olarak kullanılır.
TabTrader, dünyanın en büyük kripto borsalarına kullanışlı tek bir arayüzden erişim sunuyor ve sektör geliştikçe bu liste giderek büyümeye devam ediyor. Hala yapmadıysanız, iOS, Android ve Web için mevcut olan TabTrader uygulamasını deneyin.
Kripto işlemlerinde yeni misiniz ve TabTrader API aracılığıyla cüzdanınızı bağlamadan önce daha fazla bilgi edinmek mi istiyorsunuz? TabTrader Academy, en can alıcı sorularınızı cevaplayacak düzinelerce makaleye sahiptir.
SSS
DeFi'de bir AMM nedir?
Otomatik piyasa yapıcı anlamına gelen bir AMM, işlemleri otomatikleştirmek ve merkeziyetsiz bir borsada (DEX) likiditeyi korumak için matematiksel denklemler kullanan bir protokoldür. DEX işlemleri, DeFi'nin önemli bir yönüdür ve AMM'ler, DEX'lerin üçüncü bir tarafa veya merkezi bir emir defterine ihtiyaç duymadan izin gerektirmeyen işlemler sunmasına izin verir.
Otomatik piyasa yapıcının bir örneği nedir?
Otomatik piyasa yapıcılar (AMM'ler) Uniswap, Curve Finance ve Balancer gibi popüler DeFi projelerinde bulunur. Bu merkeziyetsiz borsalar veya diğer adlarıyla DEX'ler, işlemin tamamlanmasını otomatikleştirmek ve üçüncü bir tarafa ihtiyaç duymadan izin geretirmeyen bir hale getirmek için bir AMM kullanır.
Otomatik bir piyasa yapıcının geleneksel bir piyasa yapıcıdan farkı nedir?
Otomatik piyasa yapıcılar (AMM'ler), merkeziyetsiz bir borsada yeterli likidite sağlamak için matematiği kullanır. Bu, gerekli likiditeyi sağlamak için insan piyasa yapıcılarına ve döviz rezervlerine güvenilen kripto işlem platformları da dahil olmak üzere "geleneksel" borsalardan çok farklıdır.
AMM'lerin avantajları nelerdir?
Bir AMM veya otomatik piyasa yapıcı, sıradan kripto borsa işlemlerine eşlik eden sorunları ortadan kaldırır. Merkezi altyapı ve izin gerektiren kullanım, algoritmalar ve akıllı sözleşmelerle değiştirilir, bu da uygun bir kripto cüzdanına sahip herkesin anonim bir şekilde işlem yapabileceği anlamına gelir.
