Sàn giao dịch phi tập trung (DEX) là một nền tảng giao dịch tiền điện tử cho phép các nhà giao dịch trao đổi token tiền điện tử bằng hợp đồng thông minh — không có người trung gian hoặc cơ quan tập trung.
Không giống như một sàn giao dịch tập trung truyền thống, đôi khi được gọi là CEX, DEX hoàn toàn dựa vào mã và thuật toán để thực hiện các giao dịch hoán đổi token tiền điện tử.
DEX hoạt động thế nào?
Sàn giao dịch phi tập trung (DEXes) là một hình thức trao đổi tiền điện tử tương đối mới, cho phép các nhà giao dịch hoán đổi tài sản tiền điện tử mà không cần bất kỳ bên thứ ba nào xử lý giao dịch.
Đây là khía cạnh quan trọng của DEX mang tên của nó — giao dịch tiền điện tử trở thành một quy trình được xử lý theo cách phân tán, giống như sự khác biệt giữa việc trả tiền cho ai đó bằng tiền pháp định tại ngân hàng và gửi Bitcoin (BTC) cho họ.
Các DEX cho phép giao dịch tiền điện tử ẩn danh phi tập trung thông qua việc sử dụng các hợp đồng thông minh — các đoạn mã quyết định xem và khi nào một thỏa thuận giữa hai bên có thể được thực thi. Hợp đồng thông minh hoàn thành vai trò phụ trợ trên các sàn giao dịch truyền thống — chúng chỉ cho phép thực hiện giao dịch nếu các điều kiện của thỏa thuận đằng sau giao dịch đó được đáp ứng.
Một DEX có thể sử dụng các loại công cụ khác nhau để quản lý các lệnh — ví dụ: một số thậm chí còn sử dụng sổ lệnh truyền thống, giống như những thứ được tìm thấy trên CEX. Tuy nhiên, hầu hết đều sử dụng thiết lập dựa trên thuật toán được gọi là nhà tạo lập thị trường tự động (AMM).
Kể từ năm 2023, các DEX cho phép các nhà giao dịch tiền điện tử giao dịch với nhau theo cách ẩn danh thực tế, tiết kiệm phí và các cạm bẫy khác thường gặp trên các nền tảng giao dịch tiền điện tử truyền thống. Mặc dù lĩnh vực này tiếp tục cải thiện về mặt công nghệ, nhưng bản thân các DEX không phải là không có vấn đề, vì người dùng phải giao phó sự an toàn tài chính của họ cho các cơ chế tự động và nếu có sự cố xảy ra, sẽ không có bên nào để kêu gọi.
Sổ lệnh của các DEX
Giống như một sàn giao dịch tài chính (TradFi) hoặc tiền điện tử truyền thống, một số DEX sử dụng sổ lệnh để xử lý các giao dịch.
Điều này không có nghĩa là không có sự khác biệt giữa các DEX và CEX đó; thay vào đó, sổ lệnh DEX khớp với các giao dịch và không bắt buộc người dùng gửi tiền vào ví của sàn giao dịch nội bộ. Như vậy, người dùng vẫn kiểm soát tiền của họ.
Trong sổ lệnh DEXes, có hai loại sổ lệnh: on-chain và off-chain. Như tên gọi của nó, loại thứ hai liên quan đến các giao dịch xảy ra bên ngoài chuỗi khối và những giao dịch này sau đó được đồng bộ hóa hoặc giải quyết trên chuỗi vào một ngày sau đó. Lý do cho sự tồn tại của sổ lệnh ngoài chuỗi, trong số những thứ khác, là vì chúng có xu hướng hiệu quả hơn nhiều — các giao dịch yêu cầu ít phí gas hơn (trong trường hợp token Ethereum), điều gì đó có thể tạo ra sự khác biệt đáng kể đối với khả năng sinh lời của giao dịch trong và trong thời điểm phí mạng Ethereum cao bất thường.
Nhà tạo lập thị trường tự động (AMM)
Loại hệ thống thanh toán giao dịch DEX phổ biến nhất và được cho là hệ thống mang lại sự thỏa hiệp tốt nhất giữa bảo mật, hiệu quả và dễ sử dụng, là nhà tạo lập thị trường tự động hoặc AMM.
AMM là các quy trình thuật toán khớp với các giao dịch trên DEX dựa trên nhóm thanh khoản của nó — tập hợp các mã thông báo có sẵn. Về bản chất, chúng hoàn thành vai trò mà sổ lệnh và tài khoản nội bộ sẽ có trên CEX.
Một AMM tuân thủ một bộ quy tắc nghiêm ngặt giúp giữ cân bằng thanh khoản trên DEX ổn định, đồng thời quan tâm đến việc định giá. Có một số loại AMM sử dụng các chức năng thuật toán khác nhau để đáp ứng các yêu cầu DEX khác nhau.
Ví dụ: trong trường hợp AMM “sản phẩm cố định”, càng có ít tài sản A thì tài sản đó càng trở nên đắt hơn so với các tài sản khác và ngược lại. AMM đạt được điều này bằng cách sử dụng một công thức tương đối đơn giản: X*Y=K. Điều này có nghĩa là một tỷ lệ hoàn hảo về giá trị giữa hai token tiền điện tử được duy trì, bất kể có bao nhiêu mã thông báo tương ứng.
Nhiệm vụ phức tạp của việc định giá lại các loại tiền điện tử trên một sàn giao dịch được xử lý một cách hiệu quả cao bằng các thuật toán AMM sử dụng các nguyên tắc cung và cầu cơ bản.
Công cụ tổng hợp DEX
Khi các DEX trở nên phổ biến hơn như một phần của sự phát triển chung của DeFi, sự cạnh tranh giữa chúng đang tăng lên. Điều này tốt cho người tiêu dùng, nhưng đi kèm với các tác dụng phụ — làm thế nào để nhà giao dịch biết nơi tìm giá tốt nhất cho một giao dịch hoán đổi?
Đây là lúc các công cụ tổng hợp DEX xuất hiện. Giống như một công cụ tìm kiếm, công cụ tổng hợp DEX sàng lọc các ưu đãi cho một cặp cụ thể trên các DEX để nhà giao dịch không phải thực hiện thủ công.
Trong thời điểm biến động hoặc tính thanh khoản thay đổi, đây có thể là yếu tố thay đổi cuộc chơi — tính thanh khoản thấp có thể ảnh hưởng đáng kể đến tỷ lệ hoán đổi giữa các DEX và do đó, nhà giao dịch có thể kết thúc với mức giá rất không thỏa đáng cho giao dịch mà không có sự trợ giúp của công cụ tổng hợp.
Công cụ tổng hợp DEX cũng cho phép chia tách giao dịch trên nhiều DEX, giúp cải thiện hơn nữa giá giao dịch tổng thể.
Công cụ tổng hợp DEX đầu tiên và có lẽ là nổi tiếng nhất là 1inch, được tạo trong cuộc thi hackathon vào năm 2019 và tiếp tục phát triển kể từ đó. Công cụ tổng hợp đã điều chỉnh theo yếu tố phí gas và chi phí giao dịch khi hiển thị kết quả, giúp giảm bớt vấn đề đau đầu thường gặp khi nói đến các giao dịch hoán đổi DeFi dựa trên DEX.
Lợi ích của các sàn giao dịch phi tập trung là gì?
DEX chứa nhiều lợi ích chính cho các nhà giao dịch tiền điện tử so với các sàn giao dịch truyền thống hoặc “CEX”.
Như tên gọi của nó, DEX là một phương thức giao dịch token phi tập trung không có lõi tập trung hoặc bên thứ ba xử lý giao dịch. Điều này ngay lập tức hấp dẫn các nhà giao dịch tiền điện tử đã quen với CEX; một DEX có thể đưa ra mức phí thấp hơn, giao dịch nhanh hơn và để lại quyền kiểm soát tiền cho người dùng.
Không phải phụ thuộc vào bên thứ ba được cho là lý do chính để tạo ra lĩnh vực DEX ngay từ đầu; hành trình trở thành xu hướng chính của tiền điện tử đầy rẫy những thất bại trên sàn giao dịch, các vụ hack và các vụ nổ hoàn toàn.
Mặc dù tính ẩn danh hoàn toàn không được đảm bảo trong tiền điện tử, nhưng các DEX vẫn giảm đáng kể mức dữ liệu cần thiết để hoàn thành giao dịch. Các yêu cầu CEX tiêu chuẩn hiện nay — dữ liệu hộ chiếu, số điện thoại, địa chỉ email và các hình thức xác minh người dùng khác — không liên quan khi nói đến DEX. Điều này có thể thay đổi khi ngành mở rộng và các DEX xuất hiện trên radar của các cơ quan quản lý và một số dự án nhằm đạt được sự cân bằng cần thiết giữa quyền riêng tư và tính ẩn danh đã tồn tại kể từ năm 2023.
Cách sử dụng các sàn giao dịch phi tập trung
Để sử dụng DEX, các nhà giao dịch cần tải xuống và cấp tiền cho một ví phù hợp với mạng cụ thể mà DEX hỗ trợ, chẳng hạn như Ethereum.
Giao dịch trên DEX có nghĩa là tương tác với các hợp đồng thông minh và điều quan trọng là phải đảm bảo rằng token để giao dịch khớp với mạng mà DEX sử dụng.
Mỗi mạng cơ bản sẽ có phí di chuyển token sử dụng tiêu chuẩn mạng đó. Trong trường hợp của Ethereum, đây là Ether (ETH). Do đó, giao dịch trên Ethereum DEX yêu cầu người dùng trả phí gas, nghĩa là phải có ETH cho các giao dịch. Phí gas có thể thay đổi đáng kể tùy theo nhiều yếu tố khác nhau và các nhà giao dịch cần lưu ý đến chi phí phí giao dịch tiềm ẩn khi giao dịch.
Sau khi hoạt động, ví sẽ tạo cơ sở để sử dụng DEX. Một số có giao diện thân thiện với người dùng và đồng bộ hóa trực tiếp vào trình duyệt và giống như ví tiền điện tử tiêu chuẩn đi kèm với cụm từ dự phòng hoặc hạt giống khôi phục tương tự.
Ưu điểm và nhược điểm của các sàn giao dịch phi tập trung
Ưu điểm:
- DEX có thể nhanh hơn, rẻ hơn và ẩn danh hơn so với các sàn giao dịch tiền điện tử truyền thống. Không có rào cản giao dịch và không có yêu cầu nhận dạng.
- Tương tự, phạm vi token có sẵn trên DEX có thể lớn hơn nhiều so với trên CEX do thiếu bộ máy quan liêu và việc kiểm tra các dự án cần thiết để sau này liệt kê chúng.
- Không phải tin tưởng bên thứ ba có nghĩa là trên DEX, người dùng kiểm soát tiền của họ và không phải gửi chúng cho bên trung gian dưới dạng tài khoản trao đổi.
- Theo cách tương tự, các hợp đồng thông minh được viết bằng mã và các điều khoản của chúng không thể bị thay đổi vào phút cuối hoặc bị cơ quan trung ương phủ quyết vì bất kỳ lý do gì không chấp nhận một giao dịch cụ thể đang diễn ra.
Nhược điểm:
- Như với bất kỳ công cụ phi tập trung nào trong tiền điện tử, trách nhiệm sử dụng DEX một cách chính xác thuộc về người dùng. Là một ngành non trẻ, DEX vẫn còn tương đối kỹ thuật và có thể gây nhầm lẫn cho những người dùng đang gặp khó khăn trong việc hiểu cách thức hoạt động của CEX.
- Tính kỹ thuật có thể khiến các nhà giao dịch thiếu kinh nghiệm mất tiền do lỗi người dùng đơn giản. Gửi tiền đến sai mạng, trở thành nạn nhân của sự trượt giá trong quá trình thị trường biến động và không nhận thấy số tiền phí giao dịch là tất cả các ví dụ về những cạm bẫy phổ biến khi sử dụng DEX.
- Đôi khi, giống như trên CEX, sự biến động có thể dẫn đến sự gia tăng hoạt động giao dịch trên DEX và việc chậm trễ xác nhận giao dịch trên chuỗi khối cơ bản của nó có thể khiến giao dịch đóng ở một tỷ lệ khác với tỷ lệ được hiển thị ban đầu. Điều này được gọi là "trượt giá" và là yếu tố chính cần lưu ý đối với tất cả các nhà giao dịch DEX.
- Về mặt bảo mật, ưu đãi DEXes dễ truy cập có thể thấy chúng chứa các mã thông báo đáng ngờ hóa ra là lừa đảo. Để biết thêm thông tin về những trò lừa đảo này có thể trông như thế nào, hãy xem các bài viết của Học viện TabTrader về các trò lừa đảo DeFi và rug pulls.
- Giống như bản thân các token, đôi khi, các hợp đồng thông minh có thể chứa các lỗi có thể khai thác được, khiến các nhà giao dịch phải trả tiền.
Sàn giao dịch của tương lai
Trao đổi phi tập trung vẫn còn ở giai đoạn sơ khai, nhưng đã cách mạng hóa không gian trao đổi tiền điện tử và cách các nhà giao dịch tương tác.
Họ đang cố gắng khắc phục những thiếu sót cổ điển của các sàn giao dịch truyền thống và ở một mức độ lớn đã thành công — giao dịch DEX có thể nhanh hơn, rẻ hơn và dễ tiếp cận hơn so với giao dịch trên CEX.
Mặc dù có một số vấn đề do bản chất kỹ thuật của chúng, nhưng có thể nói rằng phần lớn tiến trình “thực sự” trong quá trình phát triển DEX vẫn còn ở phía trước.
TabTrader đang đóng góp lớn cho bối cảnh DEX bằng cách khởi chạy DEX của riêng mình trên Solana bằng Openbook. Các nhà giao dịch không chỉ được hưởng lợi từ tốc độ giao dịch nhanh như chớp và các khoản phí nhỏ của mạng Solana, TabTrader DEX sẽ là Solana DEX đầu tiên trên thế giới dành cho thiết bị di động.
Dự kiến ra mắt vào quý 2 năm 2023, DEX sẽ hỗ trợ token TTT nội bộ của TabTrader và giống như các DEX phổ biến nhất không yêu cầu KYC hoặc thủ tục đăng ký. Ngay cả tài khoản TabTrader cũng sẽ là tùy chọn.
Để biết thêm thông tin về TabTrader DEX, hãy theo dõi Twitter và theo dõi các thông báo tiếp theo về việc ra mắt.
Trong khi chờ đợi, hãy tìm hiểu tất cả về tiền điện tử và cách giao dịch với Học viện TabTrader.
